Deze manuscript kaart werd waarschijnlijk vervaardigd ter ondersteuning van een plan voor

een vaarroute van Montfoort naar Amsterdam.

De kaart is in een soort perspectief getekend waarbij het voorstellingsvermogen van de maker danig op de proef is gesteld. Men ziet Montfoort groot op de voorgrond. Op de achtergrond Amsterdam.

Het kerkje met boom is Linschoten.

Bron: boek “ Het aanzien van Amsterdam, panorama’s, plattegronden en profielen uit de gouden eeuw” door Boudewijn Bakker en Erik Schmitz. 

Kaart van onbekende kunstenaar, Kaart met een ontwerp voor een scheepvaartverbinding tussen Montfoort en Amsterdam, 1554.

De niet gedateerde kaart bevond zich tussen de correspondentie van de Amsterdamse overheid uit het jaar 1554;

hij kan dus heel goed bij de Montfoortse brief uit het najaar van 1554 behoord hebben. ¹) Centraal staat het stadje aan de Hollandse IJssel, dat van alle plaatsen het meest uitvoerig afgebeeld is. De kaart zal in opdracht van het Montfoortse stadsbestuur vervaardigd zijn. Veel nadruk kreeg daarbij het nog te graven kanaal

('de nuwe grift') ten oosten - op de kaart rechts - van de stad, tussen de Hollandse IJssel en de Oude Rijn. Van daar af volgde de verbinding al bestaande waterwegen: de wetering de Bijleveld, van Harmelen door de Ronde Venen naar de Amstel, en over de laatste rivier naar Amsterdam.

Opvallend is de sterke horizontale geleding van het beeld, nog versterkt door de weergave in profielvorm van steden, dorpen, kastelen en kloosters. De kaartmaker heeft het landschap in een aantal banen verdeeld door de rivieren de Lek. de Hollandse IJssel. De Oude Rijn en de Amstel als rechte oost-west lopende lijnen te tekenen. Daarbinnen zijn de waterwegen blauw. de landwegen - soms geaccentueerd door een wagen met reizigers - bruin gekleurd. Als de afgebeelde plaatsen ingetekend worden op een moderne topografische kaart blijkt dat het weergegeven gebied in noord-zuid richting sterk verkort is.²) Een correcte weergave zou resulteren in een smalle staande kaart

De gedetailleerd uitgewerkte tekening van Montfoort lijkt op het eerste gezicht een stadsprofiel naar het leven. ³)

De belangrijkste bouwwerken van de stad zijn duidelijk herkenbaar, van links naar rechts: de standerdmolen op de stadsmuur, de Willeskopperpoort, de grote donjon van de burcht van de bisschoppen van Utrecht, de IJsselpoort, de Commanderij van Sint-Jan. de Sint Janskerk, het Oudemannenhuis, het Gasthuis en de Heeswijkerpoort. Vergelijking met de zeer nauwkeurige kaart van Jacob van Deventer uit omstreeks 1560 maakte echter duidelijk dat het stadje nooit op deze wijze gezien kon worden. De tekenaar heeft op overtuigende wijze de belangrijkste gebouwen ordelijk gerangschikt, met een voorname rol voor de kerk en de hoofdtoren van het kasteel.

Op vergelijkbare wijze, maar minder gedetailleerd, is de afbeelding van Amsterdam geordend. De stad ligt omsloten door een muur met zeer zware torens, veel massiever dan in werkelijkheid het geval was. Herkenbaar zijnde Nieuwe

Kerk, de toren van de kerk op het Begijnhof, de Regulierspoort, het stadhuis en de Oude Kerk Rechts daarvan staat nog een groot gebouw met dakruiter, waarschijnlijk een van de kloosters in het oostelijke gedeelte van de stad. Op het IJ passeren grote zeegaande schepen. Vanuit het zuiden gezien lagen Nieuwe Kerk en stadhuis vlak bij elkaar en niet, zoals

hier, op ruime afstand. Ook ontbreekt de bebouwing langs de paden om de stad, net als het werkgebied de Lastage, beschermd door de Montelbaanstoren.

Deze wijze van weergeven sloot direct aan bij de dagelijkse beleving, waar in het vlakke landschap steden en dorpen vanaf grote afstand herkenbaar waren aan de grote gebouwen en torens. Maar blijkbaar voldeed zo'n sterk gecomprimeerd portret ook omdat het de belangrijkste eigenschappen en deugden van de stad opsomde: de stadsmuur en hetstadhuis als symbolen van stedelijke autonomie, de hoofdkerk als uiting van vroomheid, de kapellen en de vele huizen als tekens van bevolkingsgrootte en voorspoed. ES

1) In een zestiende eeuwse hand staat op de achterzijde van het Montfoortse verzoek: 'Caerte bijfouguen ['?] twijsschen Amstelredamme ende Montfoert', en 'Dienende tot het maecken van een / nijeuwe vaerte omme te koomen van montfoort alhier ter stede. uijte / ijssele tot in Bilevelt ende voostz / Inden Aemstel, Daer van een / Caeste gemaect es'.

2) De relatieve ligging van de afgebeelde plaatsen is correct, op een enkele fout na. Zo ligt Nigtevegt niet op de oostoever van de Vecht; en Loenen niet ten noorden van dit dorp (op die plaats zou men eerder Weesp verwachten).

3) Zo bijvoorbeeld Gaasbeek/Noordam 1992. p.57: Montfoort, nauwkeurig weergegeven vanaf de zuidkant van de stad(..)': Noordam 1992: 'een stadsprofiel uit 1554'. Het is evenmin een gezicht vanuit het oosyen zoals vermeld bij Hofman 1975, p 299.